The Project Gutenberg EBook of Proefnemingen van de particuliere beweeging
der spieren in de kikvorsch, by Jan Swammerdam
This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or
re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
with this eBook or online at www.gutenberg.org
Title: Proefnemingen van de particuliere beweeging der spieren in de kikvorsch
Author: Jan Swammerdam
Release Date: July 28, 2006 [EBook #18928]
Language: Dutch
Character set encoding: ISO-8859-1
*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK PROEFNEMINGEN ***
Produced by Louise Hope, Frank van Drogen, the Netherlands
Team and the Online Distributed Proofreading Team at
http://www.pgdp.net (This file was produced from images
generously made available by the Canadian Institute for
Historical Microreproductions (www.canadiana.org))
68
69
Proefnemingen
VAN
de particuliere beweeging der Spieren
in de Kikvorsch,
die in het gemeen op alle de bewegingen der
spieren
in de menschen en beesten toegepast worden.
— UIT: —
„DE BIJBEL DER NATUURE”,
DOOR
JAN SWAMMERDAM.
70
71
Proefnemingen van de particuliere beweeging der spieren in de
kikvorsch, die in het gemeen op alle de bewegingen der spieren in de
menschen en beesten toegepast worden.
oe gewigtig en ook moejelyk het is, om de waare beweegingen der Spieren
te verklaaren, dat blykt ons uyt de menigvuldigheid der experimenten,
dewelke de gaauste verstanden daar van tyt tot tyt omtrent gedaan
hebben; sonder dat men tot nog toe de waare oorsaak daar van heeft
kunnen ontdekken; waar daar ook de seer groote nuttigheid ende
gewigtigheid der kennis, die uyt deese wetenschap sou volgen, tot nog
toe in de donkere windelen der onwetendheid geinvolveert is. En dit is
de reeden, dewelke my beweegt, om eenige experimenten, die ik al over
lang omtrent deese saak gedaan heb, in het ligt te geeven, en alsoo ik
die van een seer groote consequentie en gewigt oordeel, soo sou ookmyn
versoek zijn, om die ernstig te willen naadenken, en op den toetsteen
der waarheid te stellen.
Omtrent de structuur en de beweeging der Spieren is het seer
opmerkelyk om te weeten, hoe dog eygentlyk de Senuw daar meede vereenigt
is, wat structuur hij daar binnen in heeft, en hoe syn loop, ingank,
midden, distributie en eynde is, met dan wat voor communicatie dat hy
ook met de beweegende Vesels heeft, en wat werking hy in deselve
veroorsaakt: gelyk dan ook, wat eygentlyk die subtiele materie is, die
buyten alle dispuut door de Senuw tot de Spier gevoert wort. Maar dit
alles is nog op ver na niet genoeg tot deese kennis, alsoo men ook de
structuur der Vliesen, soo om als binnen in de Spier, met dan haare
subtile Veselkens, die van de eene beweegende Vesel tot de andere, en
ook tussen beyde, als een fyn geweefsel loopen, diende te kennen: gelyk
ook het maaksel van de Ader en Slagader, en haare waaragtige
gesteltenissen, binnen in de Spier: en wat daar vorder nog tot de kennis
van de structuur der beweegende Vesels behoort. Dat alles nog donker en
onbekent is; en mogelyk niet sal bekent worden, ten sy men al syn tyt
alleen op deese saak kwam aan te leggen, en syn alderuyterste
neerstigheid daar toe gebruykte: want sekerlyk den yver en neerstigheid
ontdekken alles. Maar wat my belangt, van alles wat ik in de Anatomie
tot nog toe heb voorgestelt,
72
daar kan ik niet van seggen, dat ik nog oit een saak tot die perfectie
uytgevoert heb, daar ik sekerlyk van weet, dat men se sou toe kunnen
brengen: maar dan most ik al myn leeven in een eenige ontdekking
verslyten. Dat ik onnodig oordeel, om dat ik ook sekerlyk weet, dat als
ik al ten eynde gekomen was, ik niet als myn onwetentheid sou vinden. En
daarom heb ik liever verscheyde saken willen verhandelen, dan een
eenige, op dat de Werken GODS niet verhoolen souden blyven, om een
weynig meer of minder kennis, die men van deselve sou mogen hebben:
alsoo onse waaragtige weetenschap alleen bestaat, in dat we GOD wel
weeten te beminnen.
Ik bevinde dan omtrent alle de voorige opgestelde saken nog seer
veele en onoplosselyke verborgentheeden: en niet tegenstaande dat de
uytmuntende Anatomicus de H. Stenonis,
daar seer veele naukeurigheeden omtrent ontdekt heeft, soo is hy in het
midden van syn loop blyven steeken. En veel minder kan men sig voldoen
omtrent de beweeging en werking, dewelke die subtiele geest in de Spier
veroorsaakt, die geduurig door de Senuw daar invloeyt: als synde dit een
saak, die onder oneyndige duysterheeden verborgen is. Egter alsoo ik
omtrent deese beweging der Spieren al vry eenige experimenten nu en dan
gedaan hebbe, soo sal ik de principaalste tegenswoordig voorstellen, en
die het oordeel der verstandige onderwerpen.
Het is een saak van een eeuwige waarheid, en seer groote
consideratie, dat ten welken tyde men de Senuwen der levende lichaamen
aanroert, dat men terstont in de Spieren, waar naa toe sy loopen, een
merkelijke beweeging siet veroorsaakt, dewelke van de natuurelyke
contractie der selve niet verscheelt. Waarom soo men de Senuwen, by
exempel, van het Middelrif in een levendig geopende Hont, sagtelyk met
de punt van een seer fyne naalt komt te prikkelen, te steeken, of met
een weynig vuur, en ingedronge of scherpe wateren, komt te irriteeren,
soo sal men datelyk het Middelrif syn natuurelyke functie sien
volvoeren, sig contraheeren, van verwulfd vlak worden, en sig uyt de
Borst te beweegen, en de Ingewanden van de Buyk uytwaarts te stooten: en
men sal het de Borst naa die proportie sien dilateeren, naa dewelke dat
het in syn contractie regter wort, en sig verder uyt de Borst
extendeert.
Dit is een seer aardig en ook vermakelyk experiment, soo om
73
de wonderlyke beweeging, die men in die gecomponeerde Spier dan siet,
als meede om dat het selve experiment in het selve subject veelmaals kan
herhaalt worden, soo men maar de Middelrifts-Zenuwen, daar se in haar
begintsel langs het Hartesakje heen loopen, komt te irriteeren, en soo
allenkskens tot de tweede, derde, ende vierde irritatie, naa onderen
komt voort te gaan, tot daar sy ingeplant worden.
Nu, niet alleen omtrent dat deel, maar ook omtrent alle de vordere
spieragtige deelen van het lichaam des Diers, kan men dit experiment
seer ligt omtrent de Zenuw in het werk stellen. Waarom ons ook dikmaals
gebeurt, in de levende Sectien der Dieren, als wy de Zenuwen met een mes
doorsnyden of raaken, dat we seer notable beweegingen in de onderhorige
Spieren gewaar worden. Gelyk de H. Stenonis ook diergelyks yets Myolog. spec. pag. 78 en
79. edit. Janss. aangetekent heeft. Wanneer ik hem te vooren een seer
out en bekent experiment van my in de Kikvorschen getoont hadt. En dit
siet men niet alleen in de viervoetige Dieren te geschieden, maar ook in
de Vogelen en Visschen; en bysonderlyk in de Rog, die seer sterke
beweegingen in syne Spieren herneemt, als men syne Senuwen
irriteert.
Op de fondamenten van deese beweegingen, die in de Spieren
veroorsaakt worden, als men haare Senuwen alleen raakt of irriteert: soo
heb ik dikmaals voorgenoomen, om ook op die wyse de Senuwen der
Ingewanden aan te raaken, alwaar ik hier en daar seer merkelyke
vleesagtige Vesels vernoomen heb: gelyk als ik ook wilde doen omtrent de
Senuen, die naa de Nieren gaan, naa de Leever, de Milt, de Longen, de
Teelleeden, en andere partyen, waar omtrent, maar voornamelyk de Nieren,
ik haast niet en twyfel, of men sal daar merkelyke contractien
veroorsaakt sien te worden; en alsoo door dit experiment veel nader tot
het ware gebruyk deeser deelen indringen: dan de tyt daar toe heeft my
tot nog toe ontbrooken. Waarom het my voor tegenswoordig genoeg is, dit
met een enkel woort te hebben aangeweesen, om ook andere occasie te
geeven, dit verder naa te soeken, alsoo de Natuur door een gemeenen
arbeyt moet ondersogt worden; en ook, om dat een persoon alleen niet als
seer weynig kan uytvoeren, omtrent saken die oneyndig syn.
Maar hier dient men nu aan te merken, dat in de Dieren, die
74
het heetste bloet hebben, dese bewegingen der Spieren soo opmerkelyk
niet en syn, of liever soo lang niet en continueeren, als wel in die
Dieren, die met kouder bloet begaaft syn, als daar syn de Visschen, en
veele andere water Dieren, het sy met veel, met weynig, of sonder
Voeten, of ook in die te gelyk op het lant en in het water leeven. En
waar omtrent ik in de Kikvorsch deese myne experimenten voornamentlyk
genoomen heb. Want in deese Dierkens sijn de Senuwen seer sigtbaar, en
sy kunnen ligt ontdekt ende ontbloot worden. En het Ruggemerg, als ook
de Hersenen die hebben dit in de Vorsschen particulier, dat er als een
vloeybaar sout, in rokken beslooten synde, en met Bloedvaten doorweeven
wordende, overal en omtrent aanlegt; soo dat het ook in de bolligheyd
der Wervelbeenderen bevonden wort, als ook in het Bekkeneel selve. De
couleur daar van is als een blinkende perel; en het leyt in gedaante van
knoopkens langs de rey der Wervelbeenderen en de Rug, daar het seer ligt
geobserveert wort. Dit naturel sout bruyst seer sterk, wanneer het met
een zuure vogt vermengt wort. De substantie daar van komt seer over een
met dat greynagtig en stenig poeyer, dat in de hoofden van de Zee-Honden
Carcharias genoemt gevonden wort, en voor de Herssenen van die Visschen
door een onverstant in de Winkels verkogt wort. Want het is niet als een
steen of kalkagtige materie, die, even als de steen der Baarsen in de
Baars, ook soo in het Hooft van de Hond Carcharias geplaatst wort.
Diergelyk een poeyer heb ik in het Hooft van de Rog ondekt, dat meede
seer sterk met zuur opbruyst, en waarom ik oordeel, dat daar meede een
Alkalisch gelyk sout in is: gelyk ook in de steenkens, die men
Kreeftogen noemt. En hoewel deese substantie in de Vorschen vloeybaar
als een water is, soo droogt sy dadelyk op, door de warmte van de hant
of vingers, dan nooit soo hart, of men kan se seer ligt tusschen de
tippen der Vingeren, tot een fyn poeyer vryven; gelyk dat ook omtrent
die kalkagtige en vloeybaare materie in de Rog plaats heeft. Of nu dit
sout eenig gebruyk in de Medicynen heeft, of hebben kan, dat sou de
ervarentheyd moeten leeren, tot nog toe is het my onbekent. Maar ik keer
weer tot de Spieren.
Het is dan een seer aardig en nut experiment, als men een der
grootste Spieren van een Vorsch uit de Dye separeert, en die met syn
aanhangende Zenuw prepareert, dat deselve ongekwetst
75
is. Dit gedaan hebbende, soo vat men de Spier aan weersyden by syne
Peesen a a, en als men dan de neerhangende Senuw met een
schaarken of iets anders irriteert b, soo doet men de Spieren syn
voorige en verloore beweeging weer herhaalen. Waarom ook dadelyk de
Spier sig contraheerende, de twee handen, die syne Peesen vatten, als te
samen by een komt te trekken, gelyk ik al in het jaar 1658 dat aan syn
Doorlugtigheid, den tegenwoordig regerenden Hertog van Toscanen, kwam te
vertoonen, wanneer hy my seer onverdient geliefde te besoeken. En dit
experiment kan men soo menigmaal met deselve Spier herhaalen, als de
Senuw nog maar ergens ongekwetst is. Waar door men hem syn contractie
soo meenigmaal kan doen herhaalen, als het ons geleegen komt.
Maar soo men nu wil sien, en dat heel distinct, tot welken graad de
Spier in syn contractie sig komt te verdikken, en hoe ver dat syne
Peesen te samen getrokken worden; soo moet men hem door een glase pypken
losselyk heen steeken a, en in de plaats dat men de twee Peesen
met de Vingeren vast hielt, soo dient men daar twee fyne naalden door te
steeken b b, die men, niet te vast en niet te los, in een
stuksken kurk met haare punten moet vast maaken. Als men dan de Senuw
irriteert c, soo siet men, dat de Spier, door syn verwekte
contractie, de hoofden der naalden sal uyt haar plaats naa malkanderen
toe beweegen d d, en binnen in de glase pyp sal men het
lichaam van de Spier selfs sig merkelyk sien verdikken e, en het
gansche pypken te vervullen, stotende de lugt uyt syn plaats. Tot dat hy
in syn contractie ophoudende, de naalden weer in haar plaats springen,
en dat het lichaam van de Spier weer van het pypken afwykt, soo dat hy
tussen hem en het pypken een ope passagie voor de lugt laat. Maar soo
men nu de Spier aan syn selfs laat, of dat men hem in kout water met al
de verhaalde toestel set, soo sal men hem, haast op deselve wys, ook
allengskens sien contraheeren, en ten laatsten hem soo merkelyk in een
sien krimpen, dat hy de gansche middelste holte van het pypken sal
vervullen.
Als men nu deese voorige experimenten wel considereert, en alsoo
ernstig let op de force der contractie, of de beweeging van de Spier,
dewelke hy yder ogenblik herneemt, als syne Senuw op nieuw geirriteert
word; soo sou men kunnen vraagen: of daar tusschen de Senuw en de Spier
wel een andere communicatie
76
nodig was, als alleen deese simpele roering, irritatie, of beweeging? En
alsoo ook in de Dieren, die heter Bloet hebben, deese selve beweeging in
de onderhoorige Spieren veroorsaakt wort, als men haare Senuwen raakt:
soo sou men deselve vraag kunnen doen: namelyk, of daar door ook wel
tusschen de Hersenen, en het Merg, en tusschen die der Senuwen en de
Spieren een andere communicatie, als deese irritatie nodig was? want in
wat voor Dieren dat het syn, daar ik dat in getenteert heb, daar
contraheeren haar de Spieren altyt, als men het beginsel des Mergs, of
ook de uytgaande Senuwen maar roert.
Soo dat ik wil seggen, of men niet wel geheel sou kunnen verwerpen,
dat daar uyt de Hersenen een spiritueele substantie, tot de beweeging
der Spieren nootsakelyk, sou plaatselyk moeten afschieten, en dat soo
veerdig, geswint, en radt, dat deese nieuwe geesten de voorige
voortdryvende, in een ogenblik, in de alderuytersten van het lichaam, op
het minste gebieden der wil, of andersins ook wel natuurlyk moesten, en
soude konnen present syn.
Ik en twyfel hier niet, of die geenen, dewelke de contractien der
Spieren stellen, door opblaasing, opbruyssing, en een uytgedagte
uytsettende beweeging te geschieden, sullen my hier in geheel tegens
vallen, en my voorwerpen, dat men ook in de contractie van de Spieren
deese opblaasing, of verdikking der bewegende Vesels, ogenschynelyk sien
kan. En ook, dat alle de spieragtige deelen al reede vol geesten syn,
soo dat daar maar een weynig dierlyke geesten nodig syn, om deese of die
Spieren op te blaasen, en door contractie te doen opspannen; gelyk het
oog ons leert.
Maar alsoo deese gevoelens geheel te gront vallen, als men aanmerkt,
hoe veel maal door een simple aanporring, opwekking, of irritatie der
Senuw alleen, de Spier haar beweeging in myn voorgestelt experiment
verkrygt, en dat selfs, daar de Senuw al lang is afgesneeden geweest, en
de geposeerde dierlyke geesten vervlogen of verswakt syn, en haar
werking alreede gedaan hebben; houdende ook de communicatie met de
Hersenen en het Merg op: soo sou ik wel eens wenschen, dat men ernstig
considereerde, dat het door geene experimenten kan beweesen worden, dat
daar ooit eenige materie, in een bevattelyke substantie, door de Zenuwen
tot de Spieren afvloeyt. Want daar gaat niet als een seer geswinde
beweeging door, die soo seer snel is, dat sy kwalyk de naam
77
verdient van een momentelyke beweeging genaemt te worden. En daarom soo
is die geest, die beweegde of die subtile materie, die in een ogenblik
door de Senuen tot de Spieren voortgaat, met alle reden te vergelyken,
met die snelle voortgedreeve beweeging, dewelke door een lange mast of
balk gaat, daar men aan de eene syde met de vinger opknipt, en die men,
bykans op het selve ogenblik, aan de andere syde gewaar wort, als men
daar syn oor tegen aan leyt: soo dat se ook in onse Spieren selfs
verscheyde beweegingen door de Senuwen veroorsaakt: gelijk diegeene
betoonen kunnen, die dit rare, hoewel gemeene experiment, wel
considereeren.
Doet hier nu by, dat van meer gewigt is, dat de Spieren selfs, als se
gecontraheert worden, in het alderminste niet opgeblaasen, of dikker
worden, maar dat zij veel eer ontswellen; hoewel nogtans dat haare
bewegende Vesels een andere situatie aanneemen, of om eygentlyker te
spreeken, digter in malkanderen in een gaan. Gelyk diergelyk iets in een
lange en platte te samengedrukte spons te sien is, dewelke door die
samenparssing dikker en vaster wort, hoewel hy selfs een veel minder
plaats beslaat. Soo dat ik uit veele reedenen, die ik vervolgens sal
voorstellen, niet onbillyk kan besluyten, dat het korter worden en in
malkanderen krimpen, der bewegende vesels van een spier, waar door de
selve een kleender plaats beslaat; eygentlyk syn waare actie of
contractie is, die seer verkeert opblaasing, opswelling, enz. genoemt
wort.
En hoe sou het ook mogelyk kunnen syn, dat een Spier sou opblaasen?
daar hy bestaat uyt sulke subtiele draatkens die haast het oog
ontvlieden, en die nog uit klootkens samengesteld worden? En wat materie
sou het dog kunnen weesen, om dese opblaasing te maaken, die meede door
sulke subtiele draden, daar de Senuen uyt gemaakt worden, sou moeten
passeren; soo dat dese draden haast van gelijken onsigtbaar zyn, wanneer
men haar naukeurig, sonder te kwetsen, examineert? Het geen ook klaar
blykt, als men den oorspronk der Senuen uyt het Merg considereert,
dewelke daar ter plaatse soo subtiel syn, en soo naauw van het dikke
Hersenvlies omvangen, dat daar door die opening haast geen fyn glase
hayrpypken kan passeren. Wat voor een subtiele geest sou daar dan door
dezelve opening moeten heen dringen, die nog in zijn geheel van het
uytgaande Senuwdraatken, dat daar in omvangen is, geslooten wort? En
nogtans stellen dese Autheuren niet alleen,
78
maar sy willen selver, dat daar een voedende materie door dese Senuen
sou passeren; die sommige soo dik maaken als het wit van een Ey; dat by
my soo grof is, dat het niet meriteert beantwoort te woorden. En alsoo
weynig ook de uytgedagte opbruissing, tusschen de geesten en het Bloet,
dat de Spier sou opblaasen: hoewel de maniere van de opblaasing t'
eenemaal stryt met de bekende structuur der spier.
Het stryt ook ganschelyk tegens de opblaasing, en de invloejing der
geposeerde geesten, dat men klaar siet, wanneer een Spier door gesneeden
wort, en syne bewegende vesels van een verdeelt, dat egter alle die
delen haar datelyk weer als natuurlyk beweegen, soo wanneer maar de
Senuw aangeroert wort: het welk experiment men onder anderen ook in de
Kikvorsch neemen kan, en in verscheyde andere Dieren, die in het water
leeven, en bysonderlyk in de Eendvogel.
Uyt alle welke experimenten my dan schynt niet onbillyk te volgen,
dat daar niet als een simpele en natuurlyke roering of irritatie der
Senuen, tot de beweeging der Spieren nootsakelyk is: het sy dan dat die
in de Hersenen, in het Merg, of ergens anders syn oorspronk neemt.
Waarom men ook in veele Dieren siet, dat, soo draa het beginsel van
het Ruggemerg in het Bekkeneel geroert wort, dat haar dadelyk alle de
onderleggende Spieren beweegen. Dat meede geschiet omtrent alle de
takken der Senuen, die men, uit het Merg gaande, maar aanroert: hoewel
dat 'er op die tyt dan maar eenige en particuliere Spieren beweegt
worden, of die, daar de ge�rriteerde Senuw in gedistribueert wort. En
daar wel op te letten is, men bemerkt noit op die tyt, dat 'er door het
bovenste deel der Senuw een opklimmende beweeging door deselve
veroorsaakt wort in de Spieren, die uyt deselve Senuw wat hoger haare
takken ontfangen. Maar men ondervint klaar, dat de kragt, die de
irritatie, door de Senuw, in de Spier maakt, altyt uyt de grootste
takken in de kleenen, en soo geduurig neerwaarts gaat. Dat contrarie in
de gevoelige beweegingen is, daar het gevoelen, door de Senuen, sonder
twyffel opwaarts klimt. Soo dat dan, om een Spier te beweegen, de Senuw
altyt moet geroert worden op die plaats, de welke boven de Spier of syn
inplanting is; want de beweeging klimt niet opwaarts, maar altyt
neerwaarts.
79
Men sou hier nu kunnen vragen, waar ik het begin van dese natuurlyke
irritatie, porring, of aanprikkeling tot beweeging, door de Senuw in de
Spieren, sou komen te plaatsen: want gelochent synde, dat daar geen
sienelyke, vloeybare, nog opblasende Geesten, plaatselyk door de Senuen
beweegt worden; maar dat daar ter contrarie, alleen een sekere
ogenblikkelyke opwekking, om de Spieren te beweegen, nodig is, en die by
my veel subtielder als de geposeerde Geesten is: soo volgt, dat deselve
niet alleen een beginsel moet hebben, maar dat 'er die beweging
overvoerende kragt door de Senuen tot de Spieren seer nootwendig is. Het
geen ik ook niet lochen, om dat de ervarentheid dat sigtbaar ende
kragtig leert.
Soo dat my dunkt hier op gevoegelyk geantwoort te kunnen worden, dat
de oorspronk deser beweeging voornamelyk in het begintsel van het
Ruggemerg is, en dan vorder in alle de Senuen van het Lichaam te gelyk;
en dat soodanigh, dat het Merg en alle de Senuen te samen geduurig en
perpetueel geirriteert worden, om een bewegende kragt aan alle de
Spieren van het gantsche lichaam toe te senden. Want daar wel op te
letten is, ik maake gantsch geen onderscheyt tusschen de natuurlyke, of
van selfs geschiedende samentrekking der Spieren, en tusschen die,
dewelke vrywillig geschiet; alwaar ik niet als dit toevallig onderscheyt
aanmerk, dat alle de Spieren, die wy vrywillig beweegen, dat wy die niet
als door een contrarie determinatie beweegen. Waarom dan, het geen
wesentlyk in alle de Spieren, haar contractie is, altyt de natuurlyke
contractie is. En daarom cesseert in ons, en in alle Dieren de
vrywillige beweeging, of sy wort over en weer, als de tegen overstaande
Spieren ontbreeken, of dat die malkanderen in kragt overwinnen; als ik
in myn Boek van de Ademhaling alreede heb aangeweesen. En wy souden in
der eeuwigheid ons niet vrywillig kunnen beweegen, als wy de kragt niet
hadden, om de natuurlyke beweeging der tegen overstaande Spieren tot de
tegenoverstaande syde te determineeren. Maar de tegenoverstaande Spieren
ontbreekende, soo syn alle de bewegingen onser Spieren geduurig en
natuurlyk. Als omtrent veele Spieragtige deelen van ons lichaam te sien
is, daar wy gansch geen magt over hebben, om die te beweegen: ten sy het
geen daar in bevat word ons aldaar dient, in de plaats van
tegenoverstaande Spieren, en dat
80
de selve onse Spieren eerstelyk gedilateert hebbende, wy dan door een
contrarie determinatie de kragt verkrygen, om deselve naa onse wil te
beweegen. Maar andersins soo rust alles in een geduurige contractie, die
nimmermeer ophoud.
Maar om nu, soo veel my mogelyk is, de oorspronk van dese natuurelyke
en geduurige contractie der Spieren aan te wysen: soo is myn gevoelen,
dat het selve geschiet, door het geduurig indringen van het slagaderlyke
Bloet in het Merg en de Senuen, het welk haar dan geduurig beweegt,
opwekt, en als aanport, om die kragt gestadig, en terstont tot de
Spieren over te voeren, en haar tot 'er onophoudelyke contractie bequaam
te maaken. Waar toe dan alle Senuen, geene uytgesondert, soo veele
Slagaders naa haar proportie hebben, als de Hersenen of het Ruggemerg
selve. En ik oordeel nog, dat men dit selve seer ligt door een
experiment sou kunnen ondervinden; dat ik te weeg wilde brengen,
om door de een of andere Slagader, het Merg een vogtigheid in te
spuyten, en dan neerstig waar te nemen, of daar geen beweeging in de
Spieren veroorsaakt wiert. Waarom ik ernstig versoek dog te willen
letten op die wonderbarelyke beweeging en kragt, die een Spier verkrygt,
als syn Senuw maar het minste geport wort, het sy dan door wat middel
dat hy geraakt, beweegt, of geirriteert wort.
Maar het is nu tyt om verder te gaan, en om door een naukeurig
experiment te bewysen, selfs aan het gesigt, dat een Spier in syn
contractie niet opswelt, of sig opblaasende, daar door dikker wort, en
bygevolg geen grooter plaats beslaat: maar ter contrarie, dat hy veel
eer, en dat sigtbaarlyk ontswelt, en alsoo in syn actie of contractie
synde, minder plaats beslaat, als wanneer hij geextendeert synde komt
als te rusten. Ik seg als te rusten; want dat een Spier oit in het
geheel van syn beweeging sou ophouden, dat kan ik niet bevinden, dat hy
immermeer in het leven doet; maar hy beweegt sig dan alleen soo sterk
niet. Of wel hy hersamelt syn tegenstrevende kragt, om sig een ogenblik
daar naa soo veel te sterker daar door te contraheeren. Als in de
beweeging van het Hert en syn Oorken, in de Kikvorsch klaar te sien is.
Daar men het Bloet, dat van de omtrek des lichaams in den omloop des
Bloeds weerkomt, (en in het Oorken siet bewoogen te worden) even als de
tegenoverstaande Spier van het Oorken moet aanmerken, die haar
dilateert; en het Oorken selve is de tegenoverstaande
81
Spier van het Hart, dewelke door het Bloet, dat zy in het Hart uytstoot,
wederom het Hert dilateert: en waar uyt dese wonderlyk, herhaalde, en
geduurig gecontinueerde klopping des Harts syn oorspronk neemt; dat ook
t'eenemaal natuurlyk en noodsakelyk is; alsoo dese twee Spieren,
namentlyk het Oorken en het Hart van een ongelyke grootte ende kraght
syn, waar door haar beweeging ook nootsaakelyk over en weer is. En sy
sou in het geheel ophouden, indien het Oorken soo vast en van sulke
kragt was, als het Hert: want daar de tegenoverstaande Spieren in het
lichaam gelyk syn, daar is de beweeging der Spieren onopmerklyk, en
alles staat in balans, tot soo lang daar een nieuwe determinatie komt, die de eene
Spier wat sterker als de andere doet beweegen, en onse leeden alsoo
roeren: dat uyt verscheyde oorsaken komen kan; die dese determinatien te
weeg brengen.
Als by exempel, wanneer men een hayr uyt syn Hooft neemt, en dat ses
of agt dubbelt te samen vouwt, en dat men ymant, die ons niet en siet,
syn vel in de hals daar meede heel saft irriteert, soo heb ik dikmaals
gesien, dat de beweeging van de tegenoverstaande Spieren van de Arm en
Hant gedetermineert wierden, soo dat de Persoon, datelyk en sonder veel
attentie, syn hant op die plaats, daar hy de kitteling gevoelde, kwam te
beweegen, en die ook heel vermakelyk te krauwen, selfs tot root wordens
toe, beeldende sig mogelyk in, dat daar een Luys of Vloy sat. En als ik
cesseerde in die irritatie, soo bleef de Arm ende de Hant in rust, om
dat nu de natuurlyke irritatie in alle de Spieren egaal was. Als men dit
experiment in de slapende Honden of Katten doet, soo siet men van
gelyken, dat 'er ook terstont een determinate beweeging komt in de
Spieren, die haar huyt beweegen, dewelke sy dan seer aardig rimpelen, en
het Hayr als te berge setten, of doen oprysen, en somtyts sal men haar
ook al slapende de ooren sien schudden. Waar uyt men voor een kleen
staalken siet, op wat wyse ook onse Spieren, sonder groote attentie van
de wil, nogtans vrywillig beweegt worden, door yets dat bequaam is, om
haare natuurlyke beweeging der tegenoverstaande Spieren, na de
tegenoverstaande syde, te determineeren.
Maar om nu een seker experiment te geeven, van dat de Spier in syne
samentrekking niet opgeblasen wort, maar minder plaats beslaat, soo moet
men een seer radde ende frissche Kikvorsch
82
nemen, en deselve vaardig geopent hebbende, het Hert ontdekken, en het
Hartesakje met de nagelen der Vingeren daar van afbreeken: dit gedaan
hebbende, soo moet men den eenen of anderen Ader of Slagader verkiesen,
die groot genoeg is, die men openen moet; en daar een Pypken van Glas,
dat fyn genoeg is, ingebragt hebbende, soo kan men daar door alle de
Aderen en Slagaderen des lichaams, en by gevolg ook het Hert seer
ligtelyk opblasen. Want als ik in het voorgaande gesegt heb, soo
obsteeren hier de Longen niet.
Het Hert aldus met lugt opgevult synde, soo moet men dat met syn
Oorken door een fyn draatken behendig afbinden, en uyt het lichaam
snyden. Het welk gedaan synde, soo is het nodig een glaase spuytken by
der hant te hebben, dat in een fyn Pypken moet uytgerekt syn, op syn
eene eynde. Voorts moet men het opgeblase Hart met syn Oorken boven op
de vlakte van de Suyger leggen, en dat met malkanderen in het glase
spuytken steeken, vullende ondertusschen syn uytgerekt Pypken, met een
seer kleen droppelken water, of water en Bloet, om het te beeter te
sien.
Dit nu alles soo omsigtig, als mogelyk is, volbragt hebbende, soo sal
men sien, wanneer het Hert a sig binnen in het glaase Spuytken
bb contraheert; dat dan het droppelken water, 't geen boven aan
in het Pypken geplaatst is c, sal merkelyk ende verwonderlyk
nederdaalen, tot aan syn begintsel, daar het uyt de Spuyt syn oorspronk
neemt d en als het Hert sig weer dilateert, soo sal men distinct
sien, dat het neergedaalde droppelken d, weer sal om hoog
bewoogen worden, tot de plaats c, daar het van daan is bewoogen
geweest.
Het welk experiment ons infallibel leert, dat in de contractie van de
Spier van het Hert, niet alleen alle de bewegende vesels van het selve
haar in malkanderen sluyten, en vaster ende dikker worden, maar dat het
nog daar en booven een veel minder plaats komt te beslaan, als te vooren
in syn dilatatie.
Dat dan ook de reeden is, waarom de droppel water c naa
beneden beweegt wort d, en datse het in een sig samentrekkend
Hert nootsakelyk moet volgen. Daar dit droppelken c ter
contrarie, indien daar op deselve tyt als het Hert sig contraheerde, een
opblasing, opswelling of verwyding van geesten binnen geschiede, niet
neerwaarts tot de spuyt d, maar om hoog en opwaarts in het Pypken
e, nootsaakelyk moest bewoogen worden.
83
Maar dit niet geschiedende, en het contrarie sigtbaarlyk gebeurende, soo
kan ik als een onweersprekelyk vaste waarheid voorstellen; dat de Spier
van het Hert in syne contractie een merkelyk mindere plaats beslaat, als
in syn dilatatie: en ook dat daar geen van de gesupposeerde geesten
inkomen, die men tot nog toe gemeent heeft, dat het Hert of de Spier
daar van opblaasden in syn samentrekkende beweeging.
Soo men nu hier by een Kikvorsch levendig opent, en men let op de
beweeging van syn Hert ende het Oorken, soo sal men bevinden, datse
inkrimpt en kleender wort: en als wederom, het Hert sig op syn beurt
contraheert, soo sal men het van gelyken sien inkrimpen, kleender worden
en in sig selven intrekken. Waar uyt blyken sal, dat tusschen dese twee
contractien van het Hert, het sy binnen, het sy buyten de spuit, gansch
geen onderscheyt is, als alleen dat het Hert buyten de Spuit met Bloet
gevult is, en dat het binnen in de Spuit met lugt opgevult is.
En omtrent dit tweede valt nu bysonderlyk aan te merken, wat daar in
het Hert gebeurt, wanneer het sig dilateert, en dan ook wat daar
geschiet, als het sig weer contraheert. Omtrent de dilatatie van het
Hert soo siet men heel distinct, dat het Oorken sig eerst begint te
contraheeren: waar op men voorts de lugt daar siet uyt bewoogen te
worden, en in het Hert overgevoert. Het geen te weeg brengt, dat het
Hert merkelyk uytgespannen wort, en sig in de Spuit vertoont, als of het
vol bellekens en blaaskens was, en ook soo wort het bleeker, doorlugtig,
en ongelyk van facie, dat syn oorspronk neemt, om dat de beweegende
Vesels en vleesige pylaargewyse draaden overal niet even dik syn, waar
door de eene plaats van het Hert, tusschen de pylaargewyse draaden,
meerder door de ingeperste lugt uytgeset wort, als de andere: waar op
dan volgt, dat het droppelken water in het glaase pypken synde, opwaarts
bewoogen wort.
Maar de beweegende Vesels van het Hert, sig weer samentrekkende, soo
siet men eerst, dat het Hert sig sluyt ende kleender wort: voorts siet
men, dat het de lugt weer in syn Oorken perst, waar op het terstont
roder en min doorschynende wort, en in sig selfs intrekkende sig weer
van een gelyke facie vertoont. En alsoo het op die tyt al de lugt, die
daar binnen in geblasen is geworden, niet in het Oorken kan perssen, soo
sluyten syne bewegende
84
Vesels haar soo ongemeen sterk in malkanderen, dat selfs de lugt, die
daar binnen in is, op die tyt verdikt wordt. Waar op dan volgt, alsoo
het Hert nu minder plaats beslaat, dat het droppelken water, dat in het
Pypken van het glase spuytken is, nederwaarts gedrukt wort.
En dit selve heeft ook plaats in het Hert, dat natuurlyk met bloet
gevult is geworden, 't geen de omringende lugt wegstoot, als het in syn
dilatatie door het bloet wort uytgespannen: en als het sig weer
samentrekt, en het bloet uyt sig stoot, soo wort het verkleent, en het
wort van de lugt naa proportie soo veel ingevolgt, als het in sig selven
intrekt: daar wel op te letten is, alsoo het seer sigtbaar in het leeven
is. Ook verdikt sig het bloet eenigsins, wanneer als het Hert, sig
selven daar sterk om toetrekt, en het met gewelt uitdryft. En als
weederom het Hert, door het nieuw ingestorte bloet, gedilateert wort,
soo wordt ook het bloet eenigsins verdunt: waar meede dat dese
natuurelyke actie van het Hert en het bloet, met de actie van het Hert
en de lugt in dit experiment, over een komen. En hoewel men sou mogen
tegenwerpen, dat 'er natuurelyk in het leeven geen lugt tot het Hert
nadert, nog dat deselve daar van weg gestooten wort; soo blykt dat heel
contrarie in de Gyrinus, daar men het kloppent Hert de uyterlyke huyt
siet beweegen, die dan het Hert in de klopping wykt en involgt; dat
deselve saak is, als of de lugt immediaat tot het Hert naderde: en soo
moet dit ook van alle andere Dieren verstaan worden, die Longen of Kuwen
hebben, en alwaar de Borst beweegelyk is: ja het heeft ook sonder alle
twyfel plaats in alle de beweegingen der Spieren.
Soo men nu een Hart uyt de Kikvorsch neemt, dat niet opgeblasen is,
maar enkelyk uyt het lichaam gesneeden, en dat men het selve op de
beschreeve manier in de glase spuyt plaatst, soo sal men van gelyken
sien, dat het nederdalen van het droppelken water daar ook soo geschiet;
maar op ver naa soo opmerkelyk niet, als in het opgeblaase Hart; hoewel
egter dat het water op deselve wys syn beweging naa beneeden sal neemen,
als het Hert sig contraheert. En de ervarentheid heeft my ook geleert,
dat veeltyts dese nederdaling van het droppelken water soo weynig is,
dat het niet als door een Vergrootglas is te bemerken. Het geen syn
oorspronk neemt, door dien het Hert in syn contractie ten
85
deele blyft, en dat het door het Oorken niet geextendeert wort, dewelke
ook daar toe onbequaam is, alsoo het geen Bloet nog lugt dan voortdryft,
om het Hert te dilateeren. Waarom het dan ook nootsakelyk is, dat de
contractie soo veel kleender is, en de beweeging in de droppel soo veel
minder om te observeeren. Maar soo men op die tyt maar het Oorken alleen
opblaast, en dat sy door haar contractie de lugt in het Hert perst, soo
is dit experiment kennelyker.
Maar of men nu een Spier selfs wilde neemen, in de plaats van Hert, soo
kan men procederen, als in de agtste figuur van my afgebeelt is: alwaar
het glase Spuytken a de Spier van binnen b in sig besluyt,
synde syn byhangende Senuw, sonder te quetsen of te perssen, in een
samen geboogen en subtiel silver draatken cc gevat, het welk ik
dan doe passeren door het oog van een koperdraat, dat op de suyger van
de Spuyt vast gesoldeert is d. Dit alles soo bestelt hebbende,
soo moet men een droppelken water e in het fyne Pypken van de
Spuyt, door een subtiele tregterken laaten loopen: en als men het
silverdraat langsaam met de hand f door het koper ringeken,
tusschen de suyger en het glas van de Spuyt doortrekt, tot dat de Senuw
daar tusschen in komt geirriteert te worden; soo siet men, dat dese
Spier op deselve wys contraheert, als van het opgeblasen Hert gesegt is;
en dat ook de droppel water sig meede eenigsins naa beneden beweegt,
sonder datse opwaarts beweegt wordt. Dan dit experiment is seer teer, en
daar moeten soo veele omstandigheeden omtrent waargenoomen worden, dat
het selfs verdrietig is. Waarom ik een, dat ligter is, heb
uytgedagt.
Het selve bestaat, in dat men een glaase Spuytken neemt a, dat
met een Diamant omtrent syn spitze eynde door gedrilt is b. Waar
door men de gesepareerde Senuw van de Spier moet plaatsen c: maar
alsoo de lugt door die opening heel ligt, als men hem tot contractie
irriteert, kan passeeren, dat het neerdalen van het droppelken water
belet; soo is het voor al nodig, de opening van het Glas, daar de Senuw
door gepasseert is, te sluyten: dat men met wat vislym en styfsel seer
gevoegelyk doen kan. Dan om de waarheid te seggen, het droppelken water
word soo weynig neerwaarts ook in dit experiment bewogen, dat het haast
onopmerkelyk is. Waarom dan om dit experiment te doen, niet beter als
het Hert
86
is, dat een redelyk langen tyt, en genoegsaam in syn beweeging
continueert, die het eens ontfangen heeft, tot dat deselve verdwynt.
En soo men de oorsaaken aanmerkt, waarom dit experiment soo sensibel,
omtrent de Spier, als wel omtrent het Hert, niet en is: soo vind ik die
te bestaan, in dat daar geen tegenoverstaande Spier omtrent is, die hem
van buyten dilateert, of ook geen ingedreeve Bloet, dat de Bloetvaten
uytset, en hem op die wys van inwendig ook een weynig extendeert. Dat
alles seer nodige vereystens syn, om een volmaakte contractie van een
Spier te hebben.
Maar de experimenten, die over eenigen tyt bygebragt syn, dat het
Bloet tot de contractie der Spieren nootwendig is, die syn van gansch
geen gewight, alsoo het principaalste argument daar van is de toebinding
van de groote Slagader, volgens de manier van de Heer Stenonis, dat daar niet te pas komt, als maar een
Argument synde, dat niet als in syn eerste aansien ons sou kunnen
overreden. Want soo men wel aanmerkt, dat de Wervelbeenen, verscheyde
Senuen, en selfs het Ruggemerg, die alle in de Bant van de Heer Stenonis begreepen worden, op die tyt te
samen werden gedrukt en geforceert; soo volgt daar van selve uyt, dat
daar niets determinatifs uyt kan beslooten worden. En veel minder nog
uyt het experiment, waar door het Bloet uyt de Spieren, door het
indryven van water, gespuyt wort, dat t'eenemaal de bewegende Vesels der
Spieren kwetst: en daarom soo is dit rouwe experiment niet als voor een
onbedagte redencaveling te agten, die geen fondament heeft, als maar om
het eerste experiment van de Heer Stenonis te bevestigen. Daarom moet men gewigtiger
argumenten hebben, om een saak van gewigt te bewysen: gelyk men dat
omtrent de Slagaders in de Dye, en in die van de Kikvorsch, toe te
binden, sou kunnen experimenteeren.
De Heer Steno is seer voorsigtigh
geweest, in dat hy sig heeft onthouden, van de manier te determineren,
op welke dat de beweeging der Spieren geschiede; en daarom heeft hy het
ook voor onseker geoordeelt, dat deselve sou geschieden door een
invloejing van een nieuwe materie. Maar naa dat ik hem myne voorgestelde
experimenten, nu eenige jaaren geleeden synde, getoont had, soo heeft hy
my determinatief gesegt, dat hy nu dorst staande houden, dat 'er in de
contractie der Spieren geen nieuwe materie ingevoert wiert; soo dat wy
in dit gewigtig point t'eenemaal accordeeren.
87
En ik kan nu ook makkelyk uyt de gewigtigheid van myne voorgestelde
experimenten staande houden, dat een spier in syn contractie niet
opblaast of opswelt, door de gesupposeerde invloejende en opbruisschende
dierlyke geesten; maar dat een Spier in syn contractie veel eer
ontswelt, of om myne gedagten beter uyt te drukken, dat hij minder
plaats beslaat.
En dit blykt meer als kennelyk, wanneer het Hart met lugt, in plaats
van met bloet, gevult is, of ook dat het ongevult en leeg is. Alwaar dan
omtrent het eerste verscheyde Zaaken in aanmerking komen, die alle in de
contractie der Spieren kunnen plaats hebben. Als 1. dat de lugt
inwendig in het Hert gecondenseert of in een geperst wort. Ten 2. dat
dan de lugt rontsom het Hert gedilateert wort. Ten 3. dat de Vesels van
het Hert, in die actie, dan seer vast komen in een te sluyten, haare
holligheeden tusschen beyden toegedrukt te worden; en soo daar eenige
lugt tusschen beyden is, dat deselve daar uyt komt bewoogen te worden.
Het welk alles als dan voornamelyk blykt, wanneer het Hert als voor een
ogenblik in syn contractie ophoud. Wanneer ten 4. de inwendige lugt in
het Hert weer verdunt wort. Ten 5. de uytwendige verdikt, of van syn
plaats gestooten. En ten 6. dat de Vesels van het Hert weer uytgerekt of
gedilateert worden.
Maar alsoo men my kan voorwerpen, dat dit tegennatuurlyk is, soo kan
ik daar op antwoorden, dat ik ook somtyts wel lugt in de Herten der
Menschen, die even gesturven waren, heb aangemerkt. Maar alsoo dit meede
niet ordinaar is, soo moet men in de plaats van de lugt, die in het Hert
van my gestelt wort, het Bloet neemen, dat in de contractie van het Hert
aldaar geschud, verdikt, en uytgestooten wort, als ook het Bloet, dat in
de Kroonaders van het Hert selfs is, en dat aldaar uytgedrukt wort;
waarom het Hert ook op die tyt merkelyk bleeker wort. Ten anderen, als
het Hert soo in syn selven inkrimpt, soo heeft de verdunning van de
uytwendige lugt meede syn plaats, en eyndelyk soo sluyten de beweegende
Vesels van het Hert dan meede vast in malkanderen, als dadelyk van het
opgeblase Hert gesegt is: en welkers contrarie men ook hier in de
volgende dilatatie van het Hert moet considereeren.
Uyt alle het welke dan blykt, dat daar vry meerder saaken in de
contractien der Spieren moeten geconsidereert worden, als tot
88
nog toe gedaan is. Synde voor al wel in aanmerking te neemen, hoe sterk
dat de bewegende Vesels der Spieren in haare contractie in een krimpen,
soo dat ik se wel bykans driemaal dikker in sommige Dieren op die tyt
heb sien worden, als wanneer sy in haare geduurige en naturelyke
contractie waren. Waar door dan alle haare inhoud, die in de vaten,
dewelke daar door liepen, ingevloeit was, met kragt uytgeperst wierd.
Waarom ook een gecontraheerde Spier in een bloetryk Dier veel bleeker
is, als een Spier, die niet gecontraheert is, als ook van de Heer Stenonis is aangemerkt.
En soo is dit ook de reeden, dat de gedetermineerde, of de
gereitereerde naturelyke beweegingen der Spieren, een kennelyke warmte
aan het lichaam veroorsaaken, door dien sy het Bloet door over snelle
contractien uyt haar stootende, de gansche massa bloeds soo veel te
veerdiger beweeging en circulatie toebrengen. Het welk de Chirurgyns,
alleen door haar ervarentheid, wel weten te pas te brengen in het
Aderlaaten; wanneer sy ymant een stok of iets diergelyks in de hant
geeven, om die met de hant omdrayende, en de Spieren beweegende, daar
door het Bloet snelder uyt de Aderen te doen loopen. Dat ook de
imaginatie selfs doen kan, die van gelyken onse Spieren op verscheyde
wysen determineert, naa dat men sig droevige of vermakelyke objecten
voorstelt, die het Hert sluyten of samen trekken en dilateeren.
En ik heb selfs een jongen te Leyden in het Gasthuys gekent, van
wiens voeten het gegangreneerde vel en vleesch effen gesepareert waaren,
dewelke, als het hem beliefde, een groote quantiteyt Bloets door de ope
wonde, alleen door de beweeging syner Spieren, kon uytdrukken; sonder
dat hy syn aassem inhield. Gelyk dat ook in de beweegingen van veele
Dieren te sien is, welkers Bloet snelder uyt de wonde loopt, als sy haar
roeren, dan als sy stil leggen; hoewel sy selfs geen Longen hebben.
En dit gaat soo verre, dat selfs de vermoeytheid hier in bestaat, soo
dat de Spieren door het overvloedig Bloet geforceert, en onbekwaam tot
haar contractie worden: dat ik de eerstemaal heb geobserveert, wanneer
ik glas aan de lamp kwam te blasen, waar door myne Wangspieren soo dik
van het Bloet opswollen, dat ik ten laatsten geen kragt meer hadt, om
die te contraheeren, en de lugt daar door uyt de Mont te blaasen.
89
Het is wonderbaarlyk in de Insecten, dewelke des Winters, alsoo haar
bloet en vogtigheid als in de Vaten stolt en als bevriest, dan ook alle
de beweegingen haarer Spieren verliesen, soo dat haare leeden en voeten
in dat postuur blyven staan, als men se, sonder haar te forceeren, dan
uytwaarts buygt: en men siet, dat dese beweeging haar niet eerder weder
gegeven wort, voor dat de Lugt gematigder is; of dat men se by het vuur
brengt, daar een kleene warmte haar doet als herleeven, beweegen,
roeren, jaa lopen en vliegen: tot dat haar bloet en vogten weer een
weynig daar naa verdikt worden, dat haar onbeweegelyk maakt op een
nieuw. In dat vermaarde Kruydje roer my niet heb ik ook aangemerkt, dat
het in de Herfstmaanden sig vry minder beweegt, als in de Somertyt.
Maar mogt ymand vraagen, wat veroorsaakt nu eygentlyk de naturelyke
gedetermineerde, of ook de kunstige en uytwendige irritatie der Senuen
binnen in de Spier? Alsoo men daar niet van kan seggen, dat daar een
sensible materie, als de Senuw geraakt wort, tot de Spier over passeert,
of daar plaatselyk in beweegt wort; maar dat de Spier ter contrarie een
materie uyt sig stoot, en een minder plaats beslaat.
Sekerlyk dat is een harde en swaare questie, en mogelyk niet te
solveren, als uyt de gansche kennis van de waaragtige structuur der
Spier selve, die my nog onbekent is, en seer verre te soeken. Daarom sal
ik hier handelen, gelyk men met het gebruyk van het Oog gedaan heeft,
welkers manier, hoe het gesigt geschiet, men sonder het Oog waarlyk te
kennen, heeft aangeweesen. Daarom soo het my geoorloft was door een
rouwe gelykenis de saak te verklaren, ik sou seggen, dat het in dese
gelegentheid ging, gelyk met ymant, die seer sagt de Saadkokers van
Kruidje Roer my niet van Dodoneus, of de andere Balsamita van Fabius
Columna kwam aan te raaken, het welk door twee a drie senuw en
kruidagtige Veselkens gedilateert of ge�xtendeert synde, dan door die
momentelyke irritatie de kragt verkrygt, om sig seer schielyk en geswint
te contraheeren. En in der daat, indien dese Veselkens die haar soo
schielyk contraheeren, self eer haar saat ryp is, niet in een kronkelden
en weg sprongen, maar datse, gelyk het in een gekrompe leder, haar weer
lieten dilateeren, en op een nieuw door irritatie te samen trokken; men
sou daar omtrent een seer raar
90
voorbeelt van een Spier vinden, wiens voorname actie in een contractie
bestaat, die op de dilatatie volgt: waar door dat de contractie, en niet
de dilatatie, het eygentlyke officie der Spieren is: dewelke haar
geduurig, selfs naa de doot der Dieren, tragten te contraheeren, jaa ik
heb ondervonden, dat een Spier, die ik eenige jaaren in een Balsem
bewaart had, sig nog contraheerde, wanneer ik hem naderhant in de selve
Balsem opkookte.
Maar dese gelykenissen daar latende; soo staat dit experiment
onweersprekelyk vast, dat als de Senuw van een Spier geroert wort, dat
dan ook dadelyk de Spier geroert wort. En alsoo ik heb aangewesen, dat
de Spier in syn contractie minder plaats beslaat, als in syn dilatatie,
soo volgt daar ook onweerspreekelyk uyt, dat daar dan geen nieuwe
opblaasende materie invloeyt; en dat het een onbevattelyk subtielder
materie moet syn, die op dat ogenblik, sulk een wonderbarelyke beweeging
daar in veroorsaakt. Sonder dat men seggen kan, datse yets anders in de
Spier doet, als de wint, een vinger, een stoksken, of een borstel, tot
de samentrekkende Saadkoker van het Kruidje roer my niet doet, om haare
Veselkens te doen contraheeren.
Waar uyt ik dan oordeel te volgen, als boven alreede gesegt is, dat
als een Senuw geduurig geirriteert wort, dat dan ook de Spier in een
geduurige contractie, of ten minsten in een gestadige tragting en
renttentie tot deselve sou weesen. Als ik voor deesen in myn Tractaat
van de Ademhaaling heb aangeweesen. En ik nu terstont wat klaarder sal
openen, door een manier voor te stellen, waar door men de geduurige
beweegingen der Spieren eenigsins kan considereeren.
Maar eer ik daar toe kom, en te gelyk dit discours eyndige, soo is
het seer nodig aan te merken en te sien, op wat manier de Spieren
gestelt syn, eer sy haar ooit beweegt hebben. Het welk voornamelyk
omtrent de Insecten te bespeuren is, en omtrent de begintselen der
Spieren in grooter Dieren, alwaar men dan siet, datse meesten tyt in een
gedrongen syn, en van couleur wit en vliesagtig; synde heel in haar
begintsel als uyt geleyagtige vogtigheeden bestaande. In de Insecten is
dit seer aanmerkelyk, datse in die tyt, wanneer het Dier een andere
gestalte sal aanneemen, als onsigtbaar syn, en in een geringe tyt seer
toenemen en aangroeyen, dat ook gansche leedematen doen, als voornamelyk
omtrent
91
de Beenen en haare Spieren geschiet, die men verwonderlyk siet
aangroeyen, en door ingedronge vogtigheeden of bloet uytgeset te worden,
even als met een opspanning van overtollige vogtigheeden. Waar door dan
die deelen met 'er tyt, als tegens haar natuur, uytgerekt en als een
Boog gespannen worden: dat voornamelyk in de Insecten plaats heeft,
welkers Spieren ook veel langer beweegen, als die van eenige andere
Dieren, selfs naa dat het Hooft al eenige dagen van het lichaam
gesneeden is geweest. En men siet ook, dat als se uyt haare afgelegde
huit breeken, dat dan ook haare lichamen seer schielyk groot en
uytgespannen worden. Dat ook naa proportie stant grypt in de Dieren, die
een heter bloet hebben. En het geen te weeg brengt, dat haare Spieren
sig soo veel te sterker dan weer tragten te contraheeren, en in sig
selven te krimpen. Ook siet men klaarlyk, dat als de Spieren haar nu
beginnen te beweegen, datse door het bloet, dat zig inwendig indringt,
en haar voor een gedeelte dilateert, veel roder worden, en datse door de
Bloetvaten, die haar door loopen, en haar bewegende Vesels uytrekken,
meerder werden uytgeset.
Waar uyt blykt, dat in alle de contractien der Spieren een dilatatie
moet voorgaan, die ik driesins stelle, als eerstelyk, in natuurelyke en
vrywillige samentrekkingen der Spieren door het ingedronge Bloet, dat
haar voor een gedeelte dilateert. Ten tweeden in naturelyke
samentrekkingen door de inhoud, die de beweegende Vesels uytrekt en
dilateert, waar door haar nog meerder Bloet ingevoert wort, en sy tot
haar contractie gedisponeert worden. Ten derden in vrywillige
samentrekkingen, door de determinatie van de tegenoverstaande Spieren,
die omtrent de tegengestelde Spieren het selve effect doen, dat de
inhoud doet omtrent de Spieren, die haar naturelyk beweegen.
Maar wat nu die subtiele materie, die door de Zenuen in de Spieren
geduurig invloeit, tot haare contractien doet; en of sy de bewegende
Vesels aanstoot, en eenige Bloetvaten, die van de Senuen in de Spier
omwonden worden, opent; of wel, datse haar met het Bloet vermengende,
dat schielyk doet opwellen, opbruisschen, en de eerste beweeging geeft,
om weer uyt de Spieren gedreeven te worden, soo dat daar in een ogenblik
de contractie van de bewegende Vesels op volgt; van dat alles kan ik
niets determineren. Soo dat ik het selve, om verder naa te denken, daar
late.
92
Maar wat de vordere saaken van my voorgestelt aangaat, daar omtrent meen
ik met een goet fondament te kunnen vast stellen. 1. Dat alle
Spieren natuurelyk, dat is eer sy haar actie oit gedaan hebben,
gecontraheert syn. Ten 2. dat haare contractie voor een gedeelte
cesseert en als ophout, door de vogten van bloet of diergelyke, die tot
haar door de Vaten inwendig ingevoert worden. Waar door sy dan, als door
een eerste oorsaak, eenigermaten uytgespannen of gedilateert worden,
blyvende nog in haar contractie: maar waar door evenwel de omringende
lugt naa die proportie uyt syn plaats gestooten en op een gedrongen
word, naa de welke sy ge�xpandeert syn. Ten 3. dat tot het volkomen
uytspannen of dilateren der Spieren, als een tweede oorsaak seer veel
doet, de inhoud der Ingewanden, bollvgheden, en pypkens des lichaams,
daar de bewegende vesels om heen loopen, dat in de naturelyke bewegingen
plaats heeft: en dan ook bysonderlyk de contrarie determinatie der
tegenoverstaande Spieren, dat in de vrywillige beweegingen stant grypt;
alsoo de beweegende vesels door beyde dese oorsaaken, en in beyde dese
verschillig geplaatste Spieren, merkelyk uytgespannen worden, en de
Bloetvaten derselve gedisponeert, om nog een veel groter quantiteyt
bloets in haar te ontfangen, als ook om haar weer te sterker te
contraheeren: synde nu volkomen gedilateert. En dat ten 4. soo veel te
meer, alsoo de weg gestooten en verdikte lugt, die geduurig tot syn
dilatatie door het evenwigt der lugt bewoogen word, de Spieren 900 veel
meerder komt aan te persen, om haar eerste en natuurelyke contractien,
daar sy van selver ook nu toe bewoogen worden, weer te herneemen. Waar
by dan komende ten 5. de geduurige en natuurelyke irritatien, die door
de Senuwen in de bewegende Vesels der Spieren selfs verwekt worden, en
waar door se tot haare contractien gestaadig door het circulerende bloet
aangeport worden, dat het begin des Ruggemergs en alle de Senuen
onophoudelyk door de Slagaderen word ingeperst; of ook door de
uytwendige objecten, die het bloet verscheydelyk komen te beweegen, aan
het begin des Mergs en de Senuen word gecommuniceert: Soo worden ten 6.
de Spieren nootsakelyk gedisponeert en als gedwongen, om haar eerste en
natuurelyke contractie weer te herneemen, het sy dat die natuurlyk of
vrywillig syn. Waar uyt ik dan ten 7. als een nootsakelyk gevolg kom
vast te stellen, dat in alle weerkeerige
93
contractien der Spieren, als dan haare inhoud weer uyt de selve komt
uytgeperst te worden: alsoo de uytgerekte bewegende vesels dan weer tot
malkanderen koomen in te dringen, en digt in een te sluyten; even al
eens gelyk sy voor haare dilatatien waaren. Waarom sy dan nootsakelyk
een kleender plaats beslaan, niettegenstaande men siet, dat daar eenige
zwellingen in de Spieren komen te ontstaan, dewelke alleen uyt die in
een krimping haarer bewegende vesels haar oorspronk neemen: hoewel dat
men de oorsaak daar van tot nog toe aan een opblaasing toegeschreeven
heeft, die men eygentlyk een ontswelling moest noemen. Waar uyt ik dan
ten 8. vaststel, dat alle de acti�n der Spieren in haare contractien
bestaan, dat is in de wederkeering tot die figuur en dispositie, die sy
voor haar dilatatie hadden. Waar door dan als de Spieren op deselve wys,
of ook door haar inhoud, of de tegenoverstaande Spieren, weer
gedilateert, of tot de tegenoverstaande syde gedetermineert worden, sy
haare contractien geduurig maaken: het sy in natuurelyke of in
vrywillige bewegingen.
En hoewel nogtans dat dit in het generaal, en bysonderlyk syn stant
grypt omtrent de natuurelyke beweegingen der Spieren, soo siet men
egter, dat het ook in de vrywillige beweegingen derselve syn plaats
heeft, en dat niet tegenstaande, hoewel de toestemming der wil in de
vrywillige bewegingen der Spieren vereyst word. Door reden, dat men in
alle vrywillige beweegingen der Spieren siet, dat daar altyt een
inwendige of uytwendige oorsaak en object nodig is, dat de contractie
der tegenoverstaande Spieren tot de tegenoverstaande syde moet
determineeren.
En alsoo valt het dan ligt te begrijpen, door dien alle Spieren in de
staat van een geduurige contractie syn, dat daar niet als de minste
determinatie maar nodig is, het sy uyt wat oorsaak dat die spruyt, om
haar het lichaam te doen beweegen, te verplaatsen, voort te gaan, en op
andere oneyndige manieren meer te doen roeren.
Dat niet alleen omtrent de natuurelyke beweegingen seer kennelyk is,
als in de contractie van de Oogappel blykt, die haar door haare Spieren
op het selve ogenblik sluyt en dilateert, naa dat het Oog meer of minder
van het ligt geirriteert word; gelyk men dat ook siet omtrent de
beweegende vesels der Darmen, die naa proportie haar geduurig
contraheeren en weer dilateeren, na dat de inhoud daar minder of meerder
in is, en op welke tyt de eene beweeging
94
de ander aldaar vervangt, als de baaren der zee doen, die malkanderen
volgen:
Maar selfs blykt het ook, dat 'er oneyndigmaal een naturelyke
contractie plaats heeft in de Spieren, die wy vrywillig seggen te
beweegen: als in het gaan, staan, het beweegen onser Armen, enz. blykt:
die wy duysent en duysentmaal roeren, sonder dat de wil daar eenige
attentie toe heeft. En op die wys sullen wy door een uytwendig object,
als we met een ander wandelen, veelmaal ymand groeten, om dat ons
geselschap syn hoet afneemt, of dat ons dat uytwendig object beweegt;
sonder dat wy weeten, wie wy gegroet hebben, of selfs dat wy die actie
hebben gedaan. Soo dat het schynt, dat onse contractien der Spieren al
soo natuurelyk syn, en geduurig door de eene oorsaak, die daar heeft
doen beweegen, tot een tweede en derde beweeging gebragt worden: als dat
onse memorie plaatselyk is, en door het eene subject op het andere komt
te denken; dat tot het oneyndige voortgaat.
Op de selve wys, als we by het vuur sitten, soo retireren wy ons,
door de force van het irriterende object, daar van daan, en wy
herstellen onse leedematen, door veele beweegingen, sonder de minste
attentie van onse wil; soo dat het schynt, dat wy ons selfs ook niet
vrywillig beweegen, ten sy de wil selfs syn object heeft, en dat alsoo
haare beweeging een tweede veroorsaakt. Want de vlam te groot synde soo
sluyten wy onse oogleeden, of wy verdrayen ons hooft, en wy maken
alderhande andere soorten van beweegingen, na dat de objecten ons daar
toe irriteeren.
Dat alles voor een genoegsaam bewys kan dienen, dat selfs onse
Spieren, waar door wy ons vrywillig beweegen, ook altyt natuurelyk
bewoogen worden, en dat daar niet als een inwendig of uytwendig
beginsel, oorsaak, object enz. noodig is, om die te determineeren; en
selfs dat dit beginsel tot de determinatie eerstelyk in ons moet
voorgaan, eer wy ons vrywillig beweegen. Al was het maar een invallende
of verwekte gedagte, dat selfs soo ver gaat, dat wy des nagts, door een
simpele droom of magische phantasy, ons roeren, beweegen, uyt het bed
loopen, schreeuwen en te roepen koomen; dat dan alles nergens door
geschiet, als dat wy daar door onse Spieren, die alreede in actie syn,
maar contrarie determineeren. En selfs observeert men dese dingen
omtrent de zelvswillige of natuurelyke beweegingen; hoewel die seer
weynig
95
als in seekere opsigten van ons kunnen gedetermineert worden: want gelyk
in het begin gesegt is, onse wil heeft seer weynig magt om die Spieren
te determineeren, daar geen tegenoverstaande Spieren syn: en indien ons
die niet gegeven waren; wy souden in der waarheid de onroerlyke Planten,
en de Bomen, die haar niet beweegen, gelyk syn.
Het geen ons dan alles klaarlyk leert, dat daar oneyndige saken in de
contractien der Spieren te samen lopen, en dat de gansche machine van
ons lichaam, en de elementen die ons omringen, dienen gekent te worden,
sal men een eenige Spier en syn actie regt expliceeren. En seker de
lugt, het ingenomen Voetsel, het Bloet, de Herssenen, het Merg, de
Senuwen, en die subtiele Materie, die in een ogenblik tot de beweegende
vesels overgevoert word, moeten hier alle in geconsidereert worden, en
nog meerder; sal men eyndelyk eens tot de klaare waarheid komen. Wat my
belangt, ik beken, dat ik yets getragt heb om te seggen, maar ik weet
ook, dat ik gehandelt heb, als of ik de heldere stralen van de Son met
een houte kool heb willen afmaalen; soo dat in myn Verhandeling geen
andere glans is, als die sy verkrygen sal, door het heldere ligt der
waarheid, dat deselve daar in te syner tyt, sal openbaaren. Het geen als
dan weesen sal, soo wanneer alle dese dingen door gelukkiger verstanden
ontdekt syn. En dat sal gewisselyk gebeuren, indien wy de natuur tot
GODS eer, en niet tot onse eyge en verwaande glorie ondersoeken. En als
dan sal men ook soo veel vergenoegen en eygen behaagen in die brandende
lust van schryven niet vinden: alsoo het werken tot GODS eer een bedryf
is, dat tegens alle de bewegingen van onsen verdurven aart stuyt,
dewelke altyt soekt gepreesen en geflatteert te weesen; en de naam te
hebben, van wel te hebben geschreeven, dat ik ook oordeel een ydelheid
der ydelheeden te syn, om dat de waarheid alleen ons fondament en onsen
roem moet weesen. Maar wie sal die uytvinden, daar wy selfs soo onwetent
in dese sigtbaare saaken syn? Waarom ik dan besluit, dat alle goede en
waaragtige wetenschappen en ontdekkingen milde gaven GODS syn, die hy
geeft aan wie het hem belieft, en die hy op syn tyt ontdekt. Wat ik nu
voorts van de Senuwen aangemerkt hebbe, dat is in de uytleggingen van
het Tractaat van de Neushoornige Schalbyter te vinden.
EYNDE.
96
Tab. XLIX. Verklaart.
The heading "Tab. XLIX." does not appear on the Figures page.
Het opschrift "Tab. XLIX." is niet te zien op de pagina met
Illustraties.
Fig. V.
De beweging van een Spier in de Kikvorsen. |
| aa. |
De twee Peesen van een Spier, met de vingeren gevat. |
| b. |
De neerhangende Senuw geroert synde, waar door de Spier sig samen
trekkende, de twee handen als te samen trekt. |
|
Fig. VI.
De manier, hoe de Spier sig als verdikt in syn samentrekking. |
| a. |
Een glase Pypken, daar de Spier doorgetrokken is. |
| bb. |
Twee naalden door syne Peesen gestooken. |
| c. |
De Senuw aangeroert: |
| dd. |
Waar door de naalden bb., uyt haar plaats bewogen worden tot
dd. |
| e. |
Soo dat de Spier de glase Pyp in haar midden door syn contractie
komt te vullen. |
Fig. VII.
De manier, hoe het Hart in syn contractie minder plaats beslaat. |
|
| a. |
Het Hart sig contraherende, daar het in een glase spuyt op de suyger
geplaatst is. |
| bb. |
De glase Spuyt. |
| c. |
Een droppelken water in het Pypken van die Spuyt, dat op de
contractie van het Hart nederdaalt. |
| d. |
De plaats in het Pypken, waar by aangeweesen wort, hoe laag het
droppelken c., als dan neerwaarts bewogen wort. |
Fig. VIII.
De manier, hoe een Spier in syn samentrekking minder plaats
beslaat. |
| a. |
De Spuyt. |
| b. |
De Spier. |
| c. |
De Silverdraat, daar de Senuw in gevat is. |
| d. |
Een Koperdraat van boven met een oogken, daar de Silverdraat door
passeert. |
| e. |
Een droppelken Water in het pypken van de Spuyt. |
| f. |
De Hant die de Senuw roert, en waar door de Spier, als hy sig
samentrekt, het droppelken e. een weynig naar beneden
beweegt. |
Fig. IX.
Dit vorige op een ander manier vertoont. |
| a. |
De Spuyt van glas. |
| b. |
Een gaatken in de Spuyt gedrilt. |
| c. |
De Senuw die door dit gaatken getrokken is. |
End of the Project Gutenberg EBook of Proefnemingen van de particuliere
beweeging der spieren in de kikvorsch, by Jan Swammerdam
*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK PROEFNEMINGEN ***
***** This file should be named 18928-h.htm or 18928-h.zip *****
This and all associated files of various formats will be found in:
http://www.gutenberg.org/1/8/9/2/18928/
Produced by Louise Hope, Frank van Drogen, the Netherlands
Team and the Online Distributed Proofreading Team at
http://www.pgdp.net (This file was produced from images
generously made available by the Canadian Institute for
Historical Microreproductions (www.canadiana.org))
Updated editions will replace the previous one--the old editions
will be renamed.
Creating the works from public domain print editions means that no
one owns a United States copyright in these works, so the Foundation
(and you!) can copy and distribute it in the United States without
permission and without paying copyright royalties. Special rules,
set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to
copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to
protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark. Project
Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you
charge for the eBooks, unless you receive specific permission. If you
do not charge anything for copies of this eBook, complying with the
rules is very easy. You may use this eBook for nearly any purpose
such as creation of derivative works, reports, performances and
research. They may be modified and printed and given away--you may do
practically ANYTHING with public domain eBooks. Redistribution is
subject to the trademark license, especially commercial
redistribution.
*** START: FULL LICENSE ***
THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE
PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK
To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free
distribution of electronic works, by using or distributing this work
(or any other work associated in any way with the phrase "Project
Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project
Gutenberg-tm License (available with this file or online at
http://gutenberg.org/license).
Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm
electronic works
1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm
electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to
and accept all the terms of this license and intellectual property
(trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all
the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy
all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession.
If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project
Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the
terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or
entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8.
1.B. "Project Gutenberg" is a registered trademark. It may only be
used on or associated in any way with an electronic work by people who
agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few
things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works
even without complying with the full terms of this agreement. See
paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project
Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement
and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic
works. See paragraph 1.E below.
1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation"
or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project
Gutenberg-tm electronic works. Nearly all the individual works in the
collection are in the public domain in the United States. If an
individual work is in the public domain in the United States and you are
located in the United States, we do not claim a right to prevent you from
copying, distributing, performing, displaying or creating derivative
works based on the work as long as all references to Project Gutenberg
are removed. Of course, we hope that you will support the Project
Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by
freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of
this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with
the work. You can easily comply with the terms of this agreement by
keeping this work in the same format with its attached full Project
Gutenberg-tm License when you share it without charge with others.
1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern
what you can do with this work. Copyright laws in most countries are in
a constant state of change. If you are outside the United States, check
the laws of your country in addition to the terms of this agreement
before downloading, copying, displaying, performing, distributing or
creating derivative works based on this work or any other Project
Gutenberg-tm work. The Foundation makes no representations concerning
the copyright status of any work in any country outside the United
States.
1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg:
1.E.1. The following sentence, with active links to, or other immediate
access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently
whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the
phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project
Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed,
copied or distributed:
This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or
re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
with this eBook or online at www.gutenberg.org
1.E.2. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived
from the public domain (does not contain a notice indicating that it is
posted with permission of the copyright holder), the work can be copied
and distributed to anyone in the United States without paying any fees
or charges. If you are redistributing or providing access to a work
with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the
work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1
through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the
Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or
1.E.9.
1.E.3. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted
with the permission of the copyright holder, your use and distribution
must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional
terms imposed by the copyright holder. Additional terms will be linked
to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the
permission of the copyright holder found at the beginning of this work.
1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm
License terms from this work, or any files containing a part of this
work or any other work associated with Project Gutenberg-tm.
1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this
electronic work, or any part of this electronic work, without
prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with
active links or immediate access to the full terms of the Project
Gutenberg-tm License.
1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary,
compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any
word processing or hypertext form. However, if you provide access to or
distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than
"Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version
posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org),
you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a
copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon
request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other
form. Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm
License as specified in paragraph 1.E.1.
1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying,
performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works
unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.
1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing
access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided
that
- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from
the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method
you already use to calculate your applicable taxes. The fee is
owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he
has agreed to donate royalties under this paragraph to the
Project Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments
must be paid within 60 days following each date on which you
prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax
returns. Royalty payments should be clearly marked as such and
sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the
address specified in Section 4, "Information about donations to
the Project Gutenberg Literary Archive Foundation."
- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies
you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he
does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm
License. You must require such a user to return or
destroy all copies of the works possessed in a physical medium
and discontinue all use of and all access to other copies of
Project Gutenberg-tm works.
- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any
money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the
electronic work is discovered and reported to you within 90 days
of receipt of the work.
- You comply with all other terms of this agreement for free
distribution of Project Gutenberg-tm works.
1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm
electronic work or group of works on different terms than are set
forth in this agreement, you must obtain permission in writing from
both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael
Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark. Contact the
Foundation as set forth in Section 3 below.
1.F.
1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable
effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread
public domain works in creating the Project Gutenberg-tm
collection. Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic
works, and the medium on which they may be stored, may contain
"Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or
corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual
property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a
computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by
your equipment.
1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right
of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project
Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project
Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all
liability to you for damages, costs and expenses, including legal
fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT
LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE
PROVIDED IN PARAGRAPH F3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE
TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE
LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR
INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH
DAMAGE.
1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a
defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can
receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a
written explanation to the person you received the work from. If you
received the work on a physical medium, you must return the medium with
your written explanation. The person or entity that provided you with
the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a
refund. If you received the work electronically, the person or entity
providing it to you may choose to give you a second opportunity to
receive the work electronically in lieu of a refund. If the second copy
is also defective, you may demand a refund in writing without further
opportunities to fix the problem.
1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth
in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS' WITH NO OTHER
WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO
WARRANTIES OF MERCHANTIBILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE.
1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied
warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages.
If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the
law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be
interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by
the applicable state law. The invalidity or unenforceability of any
provision of this agreement shall not void the remaining provisions.
1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the
trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone
providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance
with this agreement, and any volunteers associated with the production,
promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works,
harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees,
that arise directly or indirectly from any of the following which you do
or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm
work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any
Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause.
Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg-tm
Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of
electronic works in formats readable by the widest variety of computers
including obsolete, old, middle-aged and new computers. It exists
because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from
people in all walks of life.
Volunteers and financial support to provide volunteers with the
assistance they need, is critical to reaching Project Gutenberg-tm's
goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will
remain freely available for generations to come. In 2001, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure
and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations.
To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation
and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4
and the Foundation web page at http://www.pglaf.org.
Section 3. Information about the Project Gutenberg Literary Archive
Foundation
The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit
501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the
state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal
Revenue Service. The Foundation's EIN or federal tax identification
number is 64-6221541. Its 501(c)(3) letter is posted at
http://pglaf.org/fundraising. Contributions to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent
permitted by U.S. federal laws and your state's laws.
The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S.
Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered
throughout numerous locations. Its business office is located at
809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887, email
[email protected]. Email contact links and up to date contact
information can be found at the Foundation's web site and official
page at http://pglaf.org
For additional contact information:
Dr. Gregory B. Newby
Chief Executive and Director
[email protected]
Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation
Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide
spread public support and donations to carry out its mission of
increasing the number of public domain and licensed works that can be
freely distributed in machine readable form accessible by the widest
array of equipment including outdated equipment. Many small donations
($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt
status with the IRS.
The Foundation is committed to complying with the laws regulating
charities and charitable donations in all 50 states of the United
States. Compliance requirements are not uniform and it takes a
considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up
with these requirements. We do not solicit donations in locations
where we have not received written confirmation of compliance. To
SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any
particular state visit http://pglaf.org
While we cannot and do not solicit contributions from states where we
have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition
against accepting unsolicited donations from donors in such states who
approach us with offers to donate.
International donations are gratefully accepted, but we cannot make
any statements concerning tax treatment of donations received from
outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff.
Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation
methods and addresses. Donations are accepted in a number of other
ways including checks, online payments and credit card donations.
To donate, please visit: http://pglaf.org/donate
Section 5. General Information About Project Gutenberg-tm electronic
works.
Professor Michael S. Hart is the originator of the Project Gutenberg-tm
concept of a library of electronic works that could be freely shared
with anyone. For thirty years, he produced and distributed Project
Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support.
Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed
editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S.
unless a copyright notice is included. Thus, we do not necessarily
keep eBooks in compliance with any particular paper edition.
Most people start at our Web site which has the main PG search facility:
http://www.gutenberg.org
This Web site includes information about Project Gutenberg-tm,
including how to make donations to the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to
subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.